ROZWÓJ ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH U NASTOLATKÓW A RELACJE

– Wielu rodziców może odnieść mylne wrażenie, że skoro dziecko odsuwa ich od kontaktu, to ma ten kontakt zapewniony gdzie indziej. Skoro nieustannie patrzy w telefon, to pewnie czatuje tam ze swoimi przyjaciółmi, a skoro raz czy drugi widzieli swoje uśmiechnięte dziecko z koleżanką lub kolegą z klasy, to pewnie bryluje ono w towarzystwie. Młodzi ludzie często sprawiają wrażenie zadowolonych, gdy są w grupie z innymi, ale ten uśmiech może być przykrywką dla dużego lęku. Z kolei bycie nieprzyjemnym dla rodzica może być konsekwencją wewnętrznych frustracji związanych z problemami w grupie rówieśniczej- mówi Maja Filipiak, psycholog i psychoterapeutka z wieloletnim doświadczeniem w pomaganiu dzieciom, nastolatkom i ich rodzicom.

Marianna Fijewska: Pani zajęcia dotyczą nastolatków z problemami towarzyskimi i niską samooceną. Chciałam zapytać bardziej szczegółowo- jak scharakteryzowałaby pani młodego człowieka, do którego adresowana jest ta grupa?

Maja Filipiak, psycholog i psychoterapeuta z wieloletnim doświadczeniem w pomaganiu dzieciom, nastolatkom i ich rodzicom: W wieku dojrzewania następują dynamiczne zmiany fizjologiczne i mózgowe, które nierzadko sprawiają, że rodzic czuje, że ma do czynienia z inną osobą. Jego dziecko, zaczyna zachowywać się inaczej, np. w sposób napastliwy czasem agresywny, impulsywny lub bardzo niezorganizowany. Zapomina, że ma w pokoju półki, wszystko leży na ziemi, nie reaguje na prośby posprzątania bałaganu, a czynności takie, jak odniesienie po sobie talerza wydają się dla niego wręcz niemożliwe. U nastolatka rośnie potrzeba zajmowania się samym sobą, bycia w swoim świecie, do którego rodzic nie ma już dostępu. Jednak w tym świecie nie zawsze dzieje się dobrze. Wielu nastolatków doświadcza poważnych problemów związanych z odnalezieniem się w grupie rówieśników i właśnie dla nich są te zajęcia.

Podała pani obraz nastolatka nastawionego bardzo walecznie do rodziców- nie sądziłam, że właśnie w taki sposób objawiają się problemy towarzyskie czy problemy z samooceną.

Podałam obraz rozproszonego nastolatka, nastawionego konfrontacyjnie w relacji z rodzicem, bo właśnie takie nastolatki często doświadczają problemów, o których rozmawiamy. Wielu rodziców może odnieść mylne wrażenie, że skoro dziecko odsuwa ich od kontaktu, to ma ten kontakt zapewniony gdzie indziej. Skoro nieustannie patrzy w telefon, to pewnie czatuje tam ze swoimi przyjaciółmi, a skoro raz czy drugi widzieli swoje uśmiechnięte dziecko z koleżanką lub kolegą z klasy, to pewnie bryluje ono w towarzystwie. Młodzi ludzie często sprawiają wrażenie zadowolonych, gdy są w grupie z innymi, ale ten uśmiech może być przykrywką dla dużego lęku. Z kolei bycie nieprzyjemnym dla rodzica może być konsekwencją wewnętrznych frustracji związanych z problemami w grupie rówieśniczej.

Kiedy zaczynają się problemy towarzyskie? To znaczy, co rzeczywiście powinno zaniepokoić rodzica?

Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, bo każdy młody człowiek jest inny i to, co powinno zaniepokoić, zależy przede wszystkim od tego, jaki nastolatek był wcześniej- co lubił robić i jak spędzał większość wolnego czasu. Niepokojące są na pewno zmiany świadczące o jakiejś samotności naszego dziecka- np. nagle zaczęliśmy zauważać, że nie spotyka się ze swoimi dawnymi przyjaciółmi albo zastępuje aktywności towarzyskie komputerem lub preferuje kontakty z młodszymi od siebie osobami. To częsty wskaźnik, że coś się dzieje, ponieważ kontakt z młodszymi dziećmi jest znacznie łatwiejszy. Nastolatek ze względu na wiek automatycznie staje się autorytetem i bez trudu może narzucić swoją wolę. Nie zapominajmy, że część nastolatków po prostu mówi o swoich kłopotach wprost. Myślę, że kluczem w odpowiedzi na pani pytanie są zdecydowanie wskaźniki subiektywne: jak czuje się dziecko w relacjach rówieśniczych, jakie jest jego zapotrzebowanie na te kontakty, czy ma wokół siebie kogoś, kto jest bliskim przyjacielem i komu może zaufać, czy czuje się w grupie przyjmowany i atrakcyjny, czy nie ma w nim nieustannego stresu, że jeśli zachowa się w nieodpowiedni sposób, to zostanie wykluczony i czy nie tkwi w relacji toksycznej, gdzie dzieje się przemoc albo manipulacja.

Wspomniała pani o relacjach toksycznych. No właśnie- sam fakt relacji nie świadczy jeszcze o tym, że nastolatek czuje się w niej dobrze.

Oczywiście. Jeśli relacja z drugim człowiekiem jest związana z nieustanną ekspozycją na stres- bo tak dzieje się w przypadku relacji toksycznych- to jest to bardzo duże obciążenie, które nie pozwala na zdrową regulację samopoczucia, emocji, nastroju i zachowania. Wtedy też rodzic może mocno od dziecka „obrywać”, kompletnie nie wiążąc tego z problemami w jego relacjach rówieśniczych, bo przecież widzi, że syn czy córka nie spędza czasu samotnie.

Jaka jest konsekwencja długotrwałego doświadczania trudności w relacjach rówieśniczych?

Jeśli nastolatkowi nie udaje się budować relacji, albo doświadcza w tych relacjach oceniania, wykluczania i odrzucania, jednocześnie nie mając żadnego alternatywnego środowiska, to skutkiem jest zazwyczaj rozwój zaburzeń psychicznych. Pojawia się lęk społeczny i objawy depresji. Mogą wystąpić też zachowania autodestrukcyjne np. upijanie się, czy bardziej brutalne formy takie jak cięcie lub przypalanie swojego ciała, które są mechanizmami reagowania na własną bezradność i bezsilność. Zdarza się też, że nastolatek fantazjuje, wymyślając sobie zastępczych przyjaciół, którzy tak naprawdę nie istnieją. Ten mechanizm jest co prawda bardziej charakterystyczny dla młodszych osób jeszcze w wieku podstawówkowym, ale zdarza się również u nastolatków, zwłaszcza gdy wcześniej też występował. Kolejną, bardzo niebezpieczną konsekwencją jest wsiąkanie w świat internetu, w którym nastolatek może poszukiwać więzi, a ze względu na poczucie anonimowości jest tam w stanie dzielić się rzeczami, którymi normalnie nie podzieliłby się z nowo poznaną osobą i pokazywać znacznie więcej, niż pokazałby w rzeczywistym świecie.

Na czym będzie polegać praca w grupie, którą pani prowadzi? Co dla uczestników będzie tym najbardziej terapeutycznym elementem?

Kontakt z innymi, w grupie, której zasady gwarantują każdemu członkowi bezpieczeństwo, jest doskonałą okazją do rozwijania samowiedzy. Nastolatek będzie mógł zastanowić się i przedyskutować z innymi członkami grupy to, jak czuje się w relacjach rówieśniczych, w jakich sytuacjach odczuwa najsilniejszy dyskomfort, co jest dla niego trudne, a także dowiedzieć się, jak inni czują się w relacji z nim, co ich do niego zbliża, co powoduje, że się wycofują… Zasady tej grupy gwarantują młodej osobie możliwość sprawdzania i badania, jak radzi sobie w relacjach rówieśniczych, bez możliwości odrzucenia. Dowie się również, jak może redukować poziom napięcia i jak zadbać o swoje potrzeby i komunikować, a także jak stawiać granice w sposób nieagresywny i nieopresyjny.

 

Jeśli jesteś rodzicem nastolatka, zapraszamy do zapoznania się z naszą ofertą zajęć grupowych dla młodzieży:

Grupa terapeutyczna dla nastolatków w spektrum autyzmu 12 – 15 lat

Grupa terapeutyczna dla nastolatków doświadczających trudności w obszarze samooceny i relacji 16-19 lat